ĐẠI NAM NHẤT THỐNG CHÍ - TẬP THƯỢNG
- 04/09/2023
ĐẠI NAM NHẤT THỐNG CHÍ TẬP THƯỢNG
1- THỜI KỲ BẮC-THUỘC
Đến đời Cao Biền (thế kỷ thứ X) vua nhà Đường đối nước An-Nam làm Tĩnh hải, phpng cho Cao Biền làm Tiết-độ-sứ.
Cao Biền đắp thành Đại-Lo trên bờ sông Tô Lịch. Thành ấy bốn mặt dài hơn 1982 trượng 5 thước, cao 2 trượng 6 thước, có thể chứa được 40 vạn nóc nhà(?)
Sử chép rằng Cao Biền dùng phép phù thủy khiến Thiên-lôi phá những thác ghềnh ở các sông để cho ghe thuyền đi lại dễ dàng. Cao Biền thấy đất Giao-Châu hay phát đế vương, nên "thường cõi diều giấy đi yểm đất, phá những chỗ sơn thủy đẹp và làm hại nhiều long mạch".
Theo như trên, ta thấy rằng Cao Biền không những là thầy Địa-bốc (géomancien) mà còn là một nhà địa-lý nữa.
2- THỜI KỲ NHÀ LÝ
Nhưng Cao Biền là người Trung-Hoa, còn như người Việt chính thống chuyên về khoa địa-lý thì phải đợi đến thể kỳ thứ XI, mới thấy sử chép rằng năm 1075, vua Lý-nhân-Tông soi Lý Thường-Kiệt vẽ hình thể núi sống 3 châu -: Ma-linh, Địa-lý và Bố Chính, rồi đồi châu Ma-linh làm châu Minh-linh, châu Địa-lý làm châu Lâm-Bình, châu Bố-Chinh làm châu Bố-chính.
Qua năm Tân-mão (1172) và Nhâm-thìn (!179), vua Lý-Anh-Tông đi chơi "xem sơn xuyên hiểm trở, đường sá xa gần và sự sinh hoạt của dân glan rồi sai quan làm quyền địa-đồ của nước Nam".
Như vậy là ngành địa lý đã xuất hiện chính thức ở nước ta từ đời nhà Lý.
3- THỜI KỲ NHÀ LÊ
Suối đời nhà Trần, không thấy sử sách chép gì về môn địa-lý. Qua đời Lê thì chỉ có Nguyễn-Trãi (1380 - 1442) hiệu Ức-Trai. người xã Nhị-khê, huyện Thượng-phúc (Thường-Tín, Hà-Đông), đậu Thái học sinh năm 21 tuổi (1400), là người đã viết quyền đia-dự đầu tiên của nước ta lấy tên là Địa- dư chí, chuyên khảo về địa-dư toàn quốc. Ông dâng lên vua Lê-Thái-Tông năm 1435, rồi vua sai Nguyễn-Thiên-Túng làm lời tập chú, Nguyễn-Thiên-Tích làm lời cần án (xét cẩn thận) và Lý-Tử-Tần làm lời thông-luận (bàn chung). NguyễnTrãi đã viết theo lối văn thiên Vũ-Cống trong Kinh-Thư, cho nên có bản chép tay lấy nhan đề là An-Nam Vũ-Cống. Quyển này bất đầu lược khảo địa-dư chính-trị các triều trước đời vua Lê-Thái-Tổ, rồi chép đến địa-dư buổi Lê-sơ...
Xem trọn bộ tại đây
