ĐẠI NAM NHẤT THỐNG CHÍ - TẬP 5
- 03/09/2023
ĐẠI NAM NHẤT THỐNG CHÍ
QUYỂN XXVI
TỈNH HÀ TIÊN
Đông tây cách nhau 37 dặm, nam bắc cách nhau 25 dặm, phía đông đến địa giới huyện Hà Dương tỉnh An Giang 35 dặm, phía tây đến biển 2 dặm, phía nam vượt qua núi Tô Châu đến biển 5 dặm, phía bắc đến địa giới Cao Mên 25 dặm, phía đông nam đến địa giới huyện Phong Thịnh tỉnh An Giang 150 dặm linh, phía tây nam đến biển chừng 1 dặm, phía đông bắc đến địa giới Cao Mên 25 dặm, phía tây bắc vượt qua núi Bạch Ô đến biển 20 dặm. Từ tỉnh lị đi về phía đông đến Kinh 1.325 dặm.
PHÂN DÃ
Theo thiên văn, thuộc khu vực sao Dư Qui, về tỉnh thứ sao Thuần Vĩ.
DỰNG ĐẶT VÀ DIÊN CÁCH
Xưa là đất Mang Khẩm (tục gọi thành Trúc Phan, lại gọi trấn Đồng Trụ- Mang Khẩm cũng như người Kinh nói Phương Thành). Hồi đầu bắn triều người tỉnh Quảng Đông Trung Quốc là Mạc Cửu sang phương Nam thấy đất này có lái buôn các nước tụ tập, nhân đấy chiêu tập dân xiêu tán đến ở các xứ Phú Quốc, Vũng Thơm, Rạch Giá, Cà Mau lập thành 7 xã, tự đứng cai quản. Tương truyền chỗ này thường có người tiên xuất hiện ở trên sông, do đấy gọi là Hà Tiên.
Năm Giáp Ngọ (1714) đời Hiển Tông, Cửu xin nội phụ, phong làm Tổng binh trấn Hà Tiên, đóng ở Phương Thành. Từ đấy nhân dân tụ họp mỗi ngày một đồng. Năm Ất Mão (1735) Mạc Cửu chết, Túc Tông cho con Cửu là Thiên Tứ làm Đô đốc trấn Hà Tiên, đặt nha thuộc, dựng thành luỹ, mở mang chợ phố, nhiều người buôn bán đến tụ họp. Thiên Tứ lại mời những người có văn học, hằng ngày ngâm vịnh với nhau, có Hà Tiên thập vịnh lưu hành. Năm Đinh Sửu (1757), nước Cao Mên có loạn, Nặc Tôn chạy sang Hà Tiên, Thiên Tứ xin với chúa Nguyễn cho người hộ tống về nước, Nặc Tôn lấy làm ơn huệ, cắt cho đất 5 phủ là Châu Sum, Sài Mạt, Linh Quỳnh, Cần Bọt và Vũng Thơm để báo ơn, Thiên Tứ đem đất 5 phủ ấy dâng triều đình. Cho thuộc về Hà Tiên, Thiên Tứ xin với chúa Nguyễn...
Xem trọn bộ tại đây
